29 Ocak 2015 Perşembe

1) Edebi türler nelerdir? (Edebi tür çeşitleri nelerdir?)
Edebi ürünler edebi metinler ve öğretici metinler olmak üzere ikiye ayrılır.
Edebi metinler coşku ve heyecanı dile getirenler yani şiirler ve olay çevresinde oluşan metinler olarak ikiye ayrılır.
Olay çevresinde oluşan metinler anlatmaya ve göstermeye bağlı edebi metinler olarak iki grupta incelenir.
Anlatmaya bağlı olanlar edebi türler; destanlar, masallar, halk hikâyeleri, mesneviler, manzum hikâyeler, hikâyeler ve romanlardır.
Göstermeye bağlı edebi türler; tragedya, komedya, dram, orta oyunu, karagöz, meddah ve köy tiyatrolarıdır.
Öğretici metinler (konuya edebiyat ürünleri açısından bakılırsa) gazete çevresinde gelişen metinler ve kişisel hayatı konu alan metinler olarak iki başlıkta incelenebilir.
Makale, deneme, sohbet, fıkra, eleştiri, röportaj gibi türler gazete çevresinde gelişen edebi ürünlerdir.
Anı, gezi yazısı, biyografi, mektup, günlük gibi edebi türler ise kişisel hayatla ilgili olan metinlerdir.


2) Şiir nasıl bir edebiyat türüdür?

Şiir, zengin sembollerle, ritimli sözlerle, seslerin uyumlu kullanımıyla ortaya çıkan edebî bir anlatım biçimidir. Şiirin birçok tarifi yapılmakla birlikte en yaygın olanı şiiri düz yazının karşıtı olarak gösteren tanımdır. Bir başka deyişle, şiir düz yazıyla anlatılamayan duygu ve düşüncelerin ses uyumlarıyla, kulağa hoş gelecek biçimde oluşturulan dizelerle ifade edilmesidir.

Şair günlük dildeki sözcükleri özenle seçer. Onlara yepyeni anlamlar kazandırır. Kullanılan dile yeni değerler ve anlamlar kazandırır. Benzetmelere, değişmecelere (mecaz) yer verir. Somut varlıkları soyutlaştırır, soyutları da somutlaştırır. Böylece duygu ve düşüncelerine bir anlam derinliği kazandırır. Şairler, şiirlerini tekdüzelikten kurtarmak için sanatlardan yararlanmıştır. Böylece şiir, daha ilgi çekici, merak uyandırıcı bir hâl almıştır.
İlk şiirler yazılı değildir. Okuma yazma bilmeyen ozanlar
tarafından doğaçlama olarak söylenmiştir. Çoğu geçmişin karanlıklarında erimiş fakat bir kısmı çok az değişikliğe uğrayarak
günümüze değin gelebilmiştir.
Hemen hemen bütün İlk Çağ uygarlıklarında şiire
rastlanmaktadır. Eski Yunan edebiyatında şiir, önceleri dinsel bir görünüm
gösterirken Yunanlıların en büyük destan şairi Homeros’tan
sonra din dışı konularda da söylenmeye başlanmıştır.
Türk şiiri de diğer uluslarda olduğu gibi önceleri dini
törenlerden doğmuş, daha sonra da din dışı konularda da gelişimini
sürdürmüştür. Sözlü olarak Asya’da başlayan Türk şiirine yır
adı ile önce Orhun yazıtlarında daha sonra da Divanü Lügati’t
Türk’te rastlanmıştır. Yüzyıllarca edebiyatımızın ana anlatım aracı şiir
olmuştur. Edebiyatımızda hikâye bile mesnevi yoluyla şiirle
anlatılmıştır. Edebiyatımıza giren sayısız yazı türleri olmasına karşın,
biz edebi zevkimizi yüzyıllar boyu şiirden almış, şiiri sevmiş,
şiiri benimsemişizdir.

Şiirin geçmişi, ilkel toplumların düzenledikleri törenlerde dans ve müzik eşliğinde çıkarılan ritmik seslere kadar uzanır. Yazının bulunuşundan çok önceki çağlarda da müzik eşliğinde şiir söylendiğini biliyoruz. Bu dönemden günümüze ulaşan ürünler arasında Dünya'nın, Güneş'in, Ay'ın, insanın yaratılışıyla ilgili efsaneler; doğa güçlerini, totemleri, kişileri öven kutsamalar; çeşitli yakanlar, büyüler ve destanlar sayılabilir. Günümüze kadar ulaşabilmiş en eski destan MÖ 2000'de Sümer dilinde yazılmış, büyük olasılıkla MÖ 3000'de Mezopotamya'da yaşamış, ölümsüzlüğün peşindeki Gılgamış adlı bir kralın öyküsünü anlatan Gılgamış Destanı'dır. Türk edebiyatında bilinen en eski destan, Türkler'in yaratılışını konu alan Yaratılış destanıdır . Eski Yunan'da "Klasik" olarak nitelenen dönemin şiir anlayışı günümüze kadar önemini korumuştur.Ozan Homeros'un ÎÖ 9. ya da 8. yüzyıllarda yazdığı sanılan İlyada ve Odysseia destanları bütün insanlık tarihinin en büyük yapıtlar arasındadır. MÖ 7. ve 6. yüzyıllarda bugünkü Midilli (Lesbos) Adası'nda yaşayan Sappho da bilinen ilk kadın şair olmasının yanı sıra güçlü lirik şiirleriyle de günümüze kadar önemini koruyabilmiştir.

3) Masal nedir? (Masal türünün özellikleri nelerdir? Nasıl bir edebi tür? Nasıl ortaya çıktı? Türün önemli örnekleri nelerdir?)
Halk dilinde anlatılarak oluşmuş, bir sanatçı tarafından sonradan yazıya geçirilmiş, olağanüstü olayların anlatıldığı sözlü edebiyat ürünüdür. Edebiyatımızda Keloğlan en tanınmış masal kahramanıdır. Eflatun Cem Güney bizim kültürümüze ait masalları derleyerek yazıya geçirmişlerdir.

Masalların özellikleri hakkında şu bilgileri paylaşabiliriz:
Masallar eğitici ve öğretici nitelikler taşır.
Daha çok evrensel duygular dile getirilir.
Tekrar eden kalıplaşmış bölümler vardır.
Olayların geçtiği yer ve zaman belirsizdir.
Olaylar bütünüyle hayal ürünüdür.
Kip olarak duyulan geçmiş zaman kullanılır.
Kahramanlar olağanüstü özellikler gösterir.
Masalların sonunda iyi kahramanlar ödüllendirilir,
kötüler cezalandırılır.
Masallar mutlu sonla biter diyebiliriz.

Halk masalları 4 temel grupta toplanır. Bunlar hayvan masalları, olağanüstü ve gerçekçi masallar, güldürücü masallar ve önemsiz bir dizi olayın art arda sıralandığı zincirlemeli masallardır.

Dünya edebiyatına bakıldığında Eski Yunan’da 6. yüzyılda Aisopos’un fablları masal türünün ilk örnekleri arasında görülmektedir. Doğu coğrafyasının en eski masalları Binbir Gece masallarıdır.

Dünya edebiyatını incelediğimizde Hint edebiyatı sanatçısı Beydeba'nın yazdığı "Kelile ve Dimne" ilk masal örnekleri arasında sayılabilir. Fabl şeklindeki bu eserin dışında, "Binbir Gece Masalları" da bu türün güzel örneklerindendir. Dünya edebiyatındaki başlıca masal yazarları arasında Alman edebiyatında "Grimm Kardeşler"in derlediği masallar ve Danimarka edebiyatında Andersen'in masalları öne çıkmıştır.

4) Hikâye nedir? (Hikâye türünün özellikleri nelerdir? Nasıl bir edebi tür? Nasıl ortaya çıktı? Türün önemli örnekleri nelerdir?)
Gerçek ya da gerçekleşmesi mümkün olay ve durumları; yer, zaman ve kişiye bağlı olarak yüzeysel bir biçimde anlatan dar kapsamlı yapıtlar hikâye olarak tanımlanır. Hikâyede kişiler hayatlarının sadece bir yönüyle ele alınır. Olayların ayrıntısına girilmez.

Dünya edebiyatında hikâye türünün ilk örneği İtalyan yazar Boccaccio'nun Decameron adlı yapıtıdır.
Dünyada öykü üç ekol üzerine temellendirilmiştir:
1) Olay Öyküsü: Bu öyküde olaylar serim, düğüm ve çözüm bölümlerine uygun olarak anlatılır. Bu türün ilk örneğini Maupassant vermiştir. Bu öykü türünün edebiyatımızdaki temsilcisi Ömer Seyfettin'dir.
2) Durum Öyküsü: Olay anlatımına dayanmayan; serim, düğüm, çözüm planlarına uyulmayan öykü türüdür. Bu türün ilk örneğini Anton Çehov vermiştir. Bu türün edebiyatımızda ilk temsilcisi sait faik Abasıyanık ve memduh Şevket Esendal'dır.
3) Modern Öykü: Bazı durumların arka planındaki gerçekler, hayaller ve birtakım olağanüstülüklerle gösterilir. Bu türün kurucusu Franz kafka'dır. Bizdeki en önemli temsilcisi Haldun Taner'dir.

5) Destan nasıl bir edebi türdür? (Destan türünün özellikleri nelerdir? Nasıl bir edebi tür? Nasıl ortaya çıktı? Türün önemli örnekleri nelerdir?)
Eski çağlarda, savaş, göç ve afet gibi önemli olayların etkisiyle
söylenmiş, yiğitlik öykülerinin dile getirildiği, uzun, manzum şiirlerdir.
Olayların toplumda derin izler bırakması, kişilerin
seçkin ve çok olması, olay ve kişilerin olağanüstü nitelikler göstermesi, milli dil ve nazım şekilleriyle
söylenmesi, destanların ortak özellikleridir.

Destanlar oluşumları bakımından doğal destanlar ve yapay destanlar olmak üzere ikiye ayrılır.

1) Doğal Destanlar:Toplumu derinden etkileyen olaylar sonunda, halk arasında kendiliğinden oluşan uzun şiirlerdir. Genellikle daha sonraları bir şair tarafından derlenip düzenlenir. Bu tür destanlar ulusların tarihlerini tanıma bakımından önemlidir.
Dünya edebiyatındaki bazı doğal destanlar şunlardır:
Sümer Edebiyatı: Gılgamış (Bilinen ilk destan)
İspanyol Edebiyatı: Le Cid (Pierre Corneille)
Hint Edebiyatı: Mahabbarata ve Ramayana
Yunan Edebiyatı: İlyada ve Odysseia (Homeros)
İran Edebiyatı: Şehname (Firdevsi)
Fin Edebiyatı: Kalavela (Lönrot)
Alman Edebiyatı: Nibelungen
İngiliz Edebiyatı: Beowulf
Rus Edebiyatı: İgor
Fransız Edebiyatı: Chanson de Roland
Japon Edebiyatı: Şinto


2) Yapay Destanlar: Bir ulusu ilgilendiren, önemli tarihi bir olayın yıllar sonra, destan kurallarına uygun olarak bir ozan tarafından yazılmış şiirlerdir.
Dünya edebiyatının ünlü yapay destanları şunlardır:
İngiliz edebiyatı : Kaybolmuş Cennet (J. Milton)
İtalyan edebiyatı : Kurtarılmış Kudüs (T. Tasso)
İtalyan edebiyatı : Çılgın Orlando (Ariosto)
İtalyan edebiyatı : İlahi Komedya (Dante)
Türk edebiyatı : Üç Şehitler Destanı (Fazıl Hüsnü Dağlarca)
Genç Osman Destanı (Kayıkçı Kul Mustafa)
Çanakkale Şehitlerine (Mehmet Akif Ersoy)

6) Biyografi nedir? (Biyografi türünün özellikleri nelerdir? Nasıl bir edebi tür? Nasıl ortaya çıktı? Türün önemli örnekleri nelerdir?)
Tanınmış kişilerin; yaşamlarının başkası tarafından anlatıldığı yapıtlardır. Hayatı anlatılan kişinin yaptığı önemli çalışmaları, eserlerini ve öne çıkan özelliklerini okura duyurmak bu yapıtların temel hedefidir. Belgelere dayanarak yazılan bu türün ilk örneğini veren Plutarkhos'tur. Bu türün Divan edebiyatındaki karşılığı tezkiredir. Edebiyatımızda ilk tezkire Ali Şir Nevai'nin Mecalis'ün Nefais adlı yapıtıdır. Sehi Bey tarafından yazılan Heşt Behişt, Ahdi tarafından yazılan Gülşen-i Şuara, Latifi tarafından yazılan Tezkiretü'ş Şuara önemli tezkire yani biyografi eserlerimizdir.







1) Destan ile efsane arasında nasıl farklar var? (Destan ile efsane nasıl ayrılıyor? İkisinin de benzer ve farklı özellikleri nelerdir?)
Efsane ile destan arasındaki farkları şöyle sıralayabiliriz:
1. Tarih kitaplarında destanlardaki olaylara rastlanabilir. Efsaneler için bu durum her zaman geçerli değildir.
2. Destanlar genellikle bir kahramanlığı işler, efsanelerde aynı durum yoktur.

3. Destanlarda savaşçı, kahraman tipine karşın efsanelerde sakin insan tipi öne çıkar.

4. Destanlar kutsal kabul edilmemesine rağmen bazı efsaneler kutsal kabul edilir.

5. Destanlar milli oldukları için benzerleri olamaz, sadece bir millete aittir. Efsanelerin ise benzerleri başka milletlerde de bulunabilir.

Destan ile efsane arasındaki benzerlikler ise şöyle sıralanmaktadır.:
  • Destanlarda ve efsanelerde olağanüstülüklere yer verilebilir.
  • Her iki türde de olaylar genelde dünyada geçer.
  • Destanlar ve efsaneler, yaşanan olaylardan çok sonra yazıya aktarılmıştır.



2) Deneme nedir? (Deneme türünün özellikleri nelerdir? Nasıl bir edebi tür? Nasıl ortaya çıktı? Türün önemli örnekleri nelerdir?)

Sanatçının herhangi bir konudaki görüşlerini kanıtlama amacı gütmeden, kendi kendisiyle konuşuyormuş gibi, içten bir üslupla kaleme aldığı yazılardır. Deneme iddialı olmayan, genel anlamda insan doğallığına dayalı bir türdür. Dünya edebiyatında bu türün kurucusu ve en tanınmış ismi denemeler adlı yapıtıyla Montaigne'dir. Türk edebiyatına deneme türü, Tanzimat'tan sonra girmiş ve Cumhuriyet'ten sonra gelişmiştir.

Nurullah Ataç'ın Karalama Defteri ve Günlerin Getirdiği,
Ahmet Haşim'in Bize Göre ve Gurabahane-i Laklakan'ı,
Suut Kemal Yetkin'in Denemeler'i bu türün belli başlı yapıtları arasındadır.

3) Makale ne anlama gelir? (Makale türünün özellikleri nelerdir? Nasıl bir edebi tür? Nasıl ortaya çıktı? Türün önemli örnekleri nelerdir?)
Makale, Bir yazarın herhangi bir konudaki görüşlerini, belli kanıtlar, belgeler,
inandırıcı veriler kullanarak ispatlamaya çalıştığı ve böylece
okuyucuyu bilgilendirmeyi amaçladığı yazı türüdür. Makalede amaç bilgi aktarmak ya da görüşlerine okuyucuyu inandırmak olduğundan açık, anlaşılır, ciddi bir dil kullanılır.

Şinasi edebiyatımızda ilk makaleyi ilk sayısı 1860'ta çıkan Tercüman-ı Ahval gazetesinde yayımlamıştır. Namık Kemal'in Lisan-ı Osmani'nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazatı Şamildir adlı makalesi, Ziya Paşa'nın Şiir ve İnşa makalesi, Hüseyin Cahit Yalçın'ın Edebiyat ve Hukuk makalesi, Ömer Seyfettin'in Yeni Lisan makalesi bu türün önemli örnekleri arasında sayılabilir.


4) Eleştiri türünün nasıl özellikleri var? (Eleştiri türünün özellikleri nelerdir? Nasıl bir edebi tür? Nasıl ortaya çıktı? Türün önemli örnekleri nelerdir?)

Bir sanatçının ya da bir sanat eserinin olumlu-olumsuz yanlarını ortaya
koyarak onun gerçek değerini belirlemeyi amaçlayan yazılardır. Eleştirmen eser hakkında okuyucuyu bilgilendirir; hem okura hem de söz konusu eserin yazarına yol gösterir.
Eleştiri yöntem bakımından ikiye ayrılır:
Bir eleştirmenin kendi beğeni ölçülerini dikkate alarak değerlendirme yapması öznel eleştiri olarak kabul edilir. Buna izlenimsel eleştiri de denir. Bu eleştirinin ilkelerini Anatole France belirlemiştir. Bu tarz bir eleştiri günümüzde pek rağbet görmez. Bir diğer eleştiri türü ise nesnel eleştiridir. Burada eleştirmenin mümkün olduğunca tarafsız bir gözle bir yapıtı ya da sanatçıyı ele alır.

Edebiyatımızda ilk eleştiri Namık Kemal'in Tahrib-i Harabat adlı yapıdır. Türk edebiyatında Namık Kemal dışında Recaizade Mahmut Ekrem, Muallim Naci, Hüseyin Cahit Yalçın, Cenap Şahabettin, Ali Canip Yöntem, Yakup Kadri, Nurullah Ataç ve Cemil Meriç önemli eleştirmenler olarak tanınır.



5) Roman nasıl bir edebi tür? (Roman türünün özellikleri nelerdir? Nasıl bir edebi tür? Nasıl ortaya çıktı? Türün önemli örnekleri nelerdir?)
Roman yaşanmış ya da yaşanabilecek olayları zamana ve kişiye bağlayarak
anlatan geniş kapsamlı yapıtlardır. Kahramanlar, bütün yönleriyle tanıtılır. Romanlarda kişi sayısı öyküye göre daha fazladır.


Edebiyatımızda ilk realist roman Recaizade Mahmut Ekrem'in Araba Sevdası'dır.
Edebiyatımızda ilk çeviri roman Yusuf Kâmil Paşa'nın Fenelon’dan çevirdiği Telemaque'tır.
Edebiyatımızda ilk psikolojik roman Mehmet rauf'un Eylül'üdür.
Edebiyatımızda ilk edebi roman Namık Kemal'in İntibah'ıdır.
Edebiyatımızda ilk tarihi roman Namık Kemal'in Cezmi adlı eseridir.
Edebiyatımızda ilk yerli roman Şemsettin Sami'nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat'ıdır.
Edebiyatımızda Batılı anlamda ilk roman Halit Ziya'nın Mai ve Siyah'ıdır.
Dünyada modern romanın ilk örneği Cervantes'in yazdığı Don Kişot'tur.





1) Lirik şiir nedir? (Lirik şiir ne anlama gelir? Nasıl özellikleri var? Türün önemli örnekleri nelerdir?)
Akıldan çok, duygulara seslenen, insanlarda güzellik sevgisi uyandırmayı amaçlayan; aşk, ayrılık, hasret, özlem gibi konuları işleyen duygusal şiirlerdir. Eski Yunan edebiyatında ozanlar şiirlerini lir denen sazlarla söylediğinden bu adı almıştır.
İslamiyet öncesi Türk edebiyatında koşuk,
divan edebiyatında gazel, murabba ve şarkı,
halk edebiyatında ise koşma ve semai lirik şiir türüne girer.

2) Epik şiir nedir? (Epik şiir ne anlama gelir? Nasıl özellikleri var? Türün önemli örnekleri nelerdir?)

Epik şiirler, kahramanlık, yiğitlik, savaş ve yurt sevgisi gibi konuların coşkulu bir anlatımla dile getirildiği şiirlerdir. Destansı özellikler gösteren bu şiirler okuyanda coşkunluk ve yiğitlik duygusu uyandırır. Epik sözcüğü Fransızca epique (destansı) sözcüğünden gelmektedir. Bu şiir türü destani şiir, hamasi şiir, kahramanlık şiiri gibi adlar da taşır. Epik şiirler doğal epik ve yapay epik olarak ikiye ayrılır.

Dünya edebiyatındaki bazı doğal destanlar şunlardır:
Sümer Edebiyatı: Gılgamış (Bilinen ilk destan)
İspanyol Edebiyatı: Le Cid (Pierre Corneille)
Hint Edebiyatı: Mahabbarata ve Ramayana
Yunan Edebiyatı: İlyada ve Odysseia (Homeros)
İran Edebiyatı: Şehname (Firdevsi)
Fin Edebiyatı: Kalavela (Lönrot)
Alman Edebiyatı: Nibelungen
İngiliz Edebiyatı: Beowulf
Rus Edebiyatı: İgor
Fransız Edebiyatı: Chanson de Roland
Japon Edebiyatı: Şinto


2) Yapay Destanlar: Bir ulusu ilgilendiren, önemli tarihi bir olayın yıllar sonra, destan kurallarına uygun olarak bir ozan tarafından yazılmış şiirlerdir.
Dünya edebiyatının ünlü yapay destanları şunlardır:
İngiliz edebiyatı : Kaybolmuş Cennet (J. Milton)
İtalyan edebiyatı : Kurtarılmış Kudüs (T. Tasso)
İtalyan edebiyatı : İlahi Komedya (Dante)
Türk edebiyatı : Üç Şehitler Destanı (Fazıl Hüsnü Dağlarca)
Genç Osman Destanı (Kayıkçı Kul Mustafa)
Çanakkale Şehitlerine (Mehmet Akif Ersoy)

3) Didaktik şiir nedir? (Didaktik şiir ne anlama gelir? Nasıl özellikleri var? Türün önemli örnekleri nelerdir?)
Okura belli bir düşünceyi aşılamak ya da belli bir konuda öğüt, bilgi vermek, ahlaki bir ders ortaya koymak amacıyla öğretici nitelikte yazılan şiirlerdir. Duygudan çok, düşünce yönü ağır basar. Hayvanların konuşturulmasına dayanan fabllar didaktik şiir türünün en öne çıkan örnekleridir.

Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig,
Yunus Emre'nin Risaletü'n Nushiye,
Aşık Paşa'nın Garipname,
Nabi'nin Hayriye adlı mesnevileri bu türün ünlü örnekleridir.


4) Pastoral şiir nedir? Pastoral şiir ne anlama gelir? Nasıl özellikleri var? Türün önemli örnekleri nelerdir?)
Pastoral şiir kır ve çoban hayatının, doğa güzelliklerinin anlatıldığı şiirlerdir. Süsten, söz oyunlarından, yapmacıktan uzak bir anlatımla oluşturulur. İkiye ayrılır:

a) İdil: Bir çobanın ağzından yazılıp kır yaşamının güzelliklerini anlatan kısa şiirlerdir. Bu tür şiirlerde doğa manzaraları canlı bir biçimde dile getirilir.
b) Eglog: Birkaç çobanın karşılıklı konuşmalarıyla oluşturulan pastoral şiirlerdir.

Türk edebiyatında ilk pastoral şiir Abdülhak Hamit Tarhan'ın 1878'de yazdığı Sahra adlı şiirdir. Kemalettin Kamu'nun Bingöl Çobanları ve Faruk Nafiz Çamlıbel'in Çoban Çeşmesi pastoral şiirin önemli örneklerindendir.

5) Satirik şiir nedir? (Satirik şiir ne anlama gelir? Nasıl özellikleri var? Türün önemli örnekleri nelerdir?)
Toplumsal yaşamda aksayan yönleri, düzensizlikleri, bazı insanlardaki düzenbazlık, kendini beğenmişlik, makam düşkünlüğü gibi huyları anlatan, bunları yeren şiirlerdir.
Bu tür şiirler halk edebiyatında taşlama, divan edebiyatında hiciv, batı edebiyatında satir adını alır.
Türk edebiyatında yergi denince akla Nef'i gelir. Edebiyatımızda Nef'i dışında Bağdatlı Ruhi, Şeyhi, Seyrani, Ruhsati, Kaygusuz Abdal; Ziya Paşa, Şair Eşref, Neyzen Tevfik ve Orhan Veli Kanık satirik şiirin örneklerini vermişlerdir.